Open Access. Wolne licencje. Prawo autorskie

Otwarty dostęp (Open Access) dotyczy udostępniania bez barier finansowych, technologicznych i prawnych publikacji naukowych powstałych dzięki finansowaniu ze środków publicznych w celu umożliwienia ich wykorzystania przez naukowców, studentów, przedsiębiorców i całe społeczeństwo. Ruch Open Access upowszechnił się na świecie pod koniec XX wieku i od kilkunastu lat dynamicznie się rozwija. Istnieje wiele dobrych praktyk w tym zakresie – polityki otwartego dostępu przyjęło wiele czołowych instytucji badawczych lub finansujących badania na świecie, na przykład Uniwersytet Harvarda, Uniwersytet Cambridge, Brytyjska Rada Badań (Research Councils UK), Komisja Europejska w ramach programu Horyzont 2020, Narodowe Instytuty Zdrowia w Stanach Zjednoczonych, Fundacja Wellcome Trust, Fundacja Billa i Melindy Gatesów, i setki innych organizacji. Popularność otwartego dostępu rośnie również w Polsce – dzięki działaniom samych naukowców, bibliotek naukowych, Koalicji Otwartej Edukacji, Obywateli Nauki, Platformy Otwartej Nauki i innych podmiotów. Otwarty dostęp jest również popierany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW), które w październiku 2015 roku przyjęło Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce. Dokument zawiera rekomendacje dla jednostek naukowych, uczelni, naukowców oraz podmiotów finansujących badania (Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju). Zalecane jest między innymi przyjmowanie polityk otwartego dostępu przez uczelnie i jednostki naukowe, tworzenie otwartych repozytoriów, otwieranie doktoratów, przechodzenie czasopism naukowych na modele otwarte, organizowanie działań informacyjnych na temat otwartego dostępu.

Coraz więcej polskich czasopism naukowych funkcjonuje w modelu otwartym – otwiera dostęp do artykułów z chwilą publikacji lub po upływie tak zwanego embarga czasowego. Jednocześnie jednak wiedza na temat otwartego dostępu w polskim środowisku naukowym jest wciąż niewystarczająco ugruntowana i usystematyzowana. Istnieje nadal wiele mitów dotyczących otwartego dostępu, których źródłem bywa brak pogłębionej wiedzy lub brak praktycznych wskazówek, jak stosować zasady otwartego dostępu. Podstawową zasadą otwartego dostępu jest udostępnianie publikacji w wersji cyfrowej w internecie z poszanowaniem praw autorskich. Oznacza to zwrócenie uwagi na szczególną rolę wolnych licencji prawno-autorskich we wdrażaniu modelu otwartego dostępu (szczególnie licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa).¹

źródło: E. Majdecka, K. Strycharz, Otwarta nauka: prawo autorskie i wolne licencje, Warszawa 2018 licencja CC-BY https://ngoteka.pl/bitstream/handle/item/362/Centurm-Cyfrowe_otwarta%20nauka_www.pdf?sequence=1